Hương bồ kết Năm Xưa
Tôi sinh ra tại một làng quê miền Trung, nơi ấy nhà cửa chưa san sát, nhưng con người chan hòa yêu thương nhau dù quanh năm làm lụng vất vả. Lớn lên rồi đi học, lập gia lập thất rời xa quê ra phố thị sinh sống. Những tưởng thời gian rồi cũng sẽ nhạt nhòa, bao kỷ niệm cũng trôi vào quên lãng. Vậy mà lúc này đây, ở giữa phố phường nhộn nhịp, tôi lại nghe tim mình nhớ nhung về chốn quê xưa đến lạ thường hôm nay hương quê lại rạo rực qua mùi hương tóc của con gái.
Một thời, mùi hương tinh khiết của trái bồ kết đã làm cho biết bao chàng trai phải nao nao thao thức suốt đêm. Có lẽ, những tinh chất được chắt ra từ mấy trái bồ kết nhỏ bé, dịu dàng, tỏa ra từ mái tóc mượt mà đã tạo nên một nét duyên con gái rất thùy mị, một mùi hương quyến luyến. Cây bồ kết giờ hầu như bị chặt bỏ, và có lẽ chẳng còn mấy ai gội đầu bằng quả bồ kết khô. Hương đã bay xa và hình ảnh đẹp của những người phụ nữ hong tóc bên thềm cùng với nồi nước sóng sánh nay đã dần vắng bóng. Nghĩ về nó, ai cũng man mác một nỗi niềm hoài cảm, một chút tiếc nuối mông lung… Hình như đã mất đi một cái gì đó của ngày xưa, một chút mong manh dịu dàng và yểu điệu; một cái gì tinh khiết mơ màng; dung dị mà thuần phác, mộc mạc và hồn nhiên của làng xưa quê cũ, mà bất cứ một hương liệu cao sang nào khác khó mà thay thế được.
Nhà nội tôi có một cây bồ kết được trồng nơi góc vườn đơn độc. Cứ mỗi mùa xuân đến là một mùa bồ kết đâm chồi nảy lộc để rồi hè sang lại bung nở những bông hoa trắng ngần, khi thu về cũng là lúc những quả bồ kết chuyển màu từ xanh tươi sang đen bóng. Mỗi lần má gội đầu cho tôi, má thường cho bồ kết nướng trên than. Rồi má đun sôi một nồi nước sau đó cho bồ kết, sả, cỏ màn thầu, rễ hà thủ ô, lá mè, lá bưởi vào nấu ngâm trong đó khoảng 15 phút. Đổ nước bồ kết ra chậu và hòa thêm một ít nước lạnh vào cho đỡ nóng, má dùng tay vắt hết nước có trong quả bồ kết ra, nước này dùng để gội đầu, sau khi gội xong bằng bồ kết thì xả sạch lại tóc bằng nước lã. Sau cùng má chà xát chanh lên đầu và xả lại lần cuối cùng. Gội đầu bồ kết, thích thú nhất được mẹ đổ chầm chậm cái thứ nước nong nóng màu cánh gián, sánh sánh có mùi thơm đặc trưng ngạt ngào đến khó tả của bồ kết, hương nhu, vỏ bưởi khô, lá sả… hòa quyện. Cảm giác yên bình, nhẹ nhõm khi dòng nước chảy tràn lên mái tóc rồi thấm xuống da đầu. Mùi thơm vương vương mãi trên mái tóc. Nhưng thích thú hơn cả là vừa gội mẹ vừa kể chuyện ngày xửa ngày xưa. Tôi nghiện bồ kết từ những lần như thế. Ngày ấy, chẳng có dầu gội gì cao sang nhưng tóc các bà, các mẹ cứ đẹp và óng ả mãi. Những chiều hè lộng gió, bên bờ ao, lại thấy thấp thoáng bóng dáng của những người phụ nữ gội đầu bằng thứ nước hơi khắt, hơi cay mà lắng hương vị quê nhà, của ruộng đồng bờ bãi. Có lẽ, những tinh chất chắt ra từ trái bồ kết cũng đủ làm nên sự duyên dáng, dịu dàng của người con gái nơi thôn dã.
Gội đầu bằng bồ kết vừa sạch gầu, vừa lưu lại hương thơm thoang thoảng của bồ kết trên tóc, vừa làm cho tóc thêm mượt mà sau mỗi lần gội. Mùi hương thơm nồng, ngai ngái của bồ kết gợi lên trong tôi miền ký ức về làng quê, về má và tuổi thơ tôi… Tôi ngẩn ngơ tranh thủ hít hà, như sợ cái mùi của ký ức ấy tan biến đi nhanh chóng. Má hay dạy tôi hàm răng, mái tóc là góc con người nên con gái cần phải biết chăm chút cho mái tóc của mình. Tôi nhớ những lần má gội đầu, suối tóc đen phủ kín bờ vai chảy dài tới tận thắt lưng. Mỗi lần gội xong, má phải ngồi trên chiếc ghế đẩu cao hong tóc ngoài hiên nhà, mái tóc suôn mượt, óng ả. Những lúc ấy, chị em tôi xúm xít lại để hít hà mùi hương đồng nội mà thanh khiết ấy.
Má còn bảo bồ kết không những chỉ làm đẹp, mà còn làm thuốc và chứa đựng những giá trị tâm linh khác. Những lần đi đám ma về má thường nướng một chậu bồ kết để xông, má nói là để xua bớt âm khí, để giải độc bởi khói bồ kết mang hương thơm ấm. Đấy là điều bà nội dạy má những ngày đầu mới về làm dâu.
Đã lâu lắm rồi, nơi phố thị bộn bề, tôi không còn tìm thấy hương bồ kết nữa. Mỗi lần về quê, tôi cũng không được bắt gặp hình ảnh các bà, các mẹ gội đầu bên giếng nước với chậu bồ kết ngày xưa nữa. Cảm giác man mác bao trùm và hình như đang mất đi một cái gì thuộc về ký ức, chút mong manh dịu dàng, chút tinh khiết mơ màng, một cái gì dung dị mà thuần phác, mộc mạc hồn nhiên của tình quê. Nên khi bất chợt gặp lại lòng tha thiết nhớ những mùa ký ức đã qua, nhớ về mùi hương đã cũ. Chợt nhận ra thời gian đã đẩy nhiều vẻ lãng mạn cùng nết ăn nết ở dân dã vào dĩ vãng. Song có những khoảng trời, những mùi hương mãi nằm trong miền nhớ.
Người lớn, cứ mỗi lần nhớ lại những ngày tháng tuổi thơ là mỗi lần mắt lại rưng rưng đầy cảm xúc. Hình bóng quê hương thân thuộc, nơi chôn nhau cắt rốn vẫn luôn đọng lại trong trái tim bé nhỏ của những người xa quê, là lũy tre làng sum suê tỏa bóng mát, là con đường đất đầy bùn in dấu chân tuổi thơ. Vào những ngày này cuối năm, trong tiết trời se lạnh với nắng hanh vàng ngoài phố, lòng ta lại bồi hồi nhớ về mùi hương bồ kết.
Một mùi hương thoảng qua nhưng cũng đủ lay động một miền kí ức: nghe mùi khói đốt đồng, cùng lũ bạn đuổi bắt trên con đường đầy rơm rạ, nghe mùi cá bống kho tiêu, nhớ những ngày đông mưa phùn lạnh ngắt ba mặc áo mưa đi đặt ống trúm để ngày mai có món cháo lươn ấm nồng xua tan cái lạnh. Nhớ quá đỗi hình ảnh thân thương ngày bé, má biểu đi tìm những nguyên liệu để nấu nồi nước gội đầu có mùi hương thơm mát của thiên nhiên, cây cỏ, hoa đồng nội. Và hôm nay nhờ cô bé ấy mà tôi lại có một khoảng trống để chiêm nghiệm và quay về với ngày xưa ấy!
Từ Nhà Văn Phạm Thị Mỹ Liên
